تراژدی اوکراین:

یک جنگ نیابتی، تاراج جانی و مالی

آذر ماجدی

در هفته های اخیر خبر مذاکره برای ختم جنگ اوکراین در صدر اخبار بود. ترامپ با اعلام خواست پایان جنگ و مذاکره با روسیه، در ابتدا موجب خشم دولت های غربی شد، رسانه های بستر اصلی به تکفیر او و این تصمیم پرداختند. مذاکره تلفنی ترامپ و پوتین اولین مرحله رسمی و جلسه میان وزرای امور خارجه آمریکا و روسیه بدون دخالت اوکراین در ریاض، عربستان سعودی، قدم دوم این پروسه بود. در سازمان ملل روز دوشنبه 24 فوریه در سومین سالگرد جنگ، قطعنامه ای در محکومیت آن به رای مجمع عمومی سازمان ملل گذاشته شد که آمریکا و روسیه هر دو به آن رای منفی دادند، در حالیکه دولت های غربی رای شان مثبت بود. این یک رویداد تاریخی در حیات سازمان ملل محسوب می شود، آمریکا و روسیه در مقابل سایر کشورهای غربی.

پس از یکی دو هفته جنجال اولیه، بحران فی مابین ترامپ و اروپا فروکش کرد. یک هفته فشرده از اقدامات دیپلماتیک و بیانیه های تبلیغاتی، از جمله اجلاس سران کشورهای اروپایی در پاریس و سفر ماکرون و استارمر به واشنگتن را شاهد بودیم. ماکرون علیه تهدید روسیه برای اروپا داد سخن داد، از جمله تهدید منافع اروپا در آفریقا. تنش و هیاهوی اولیه تا حدودی خوابید. استارمر در کنفرانس مطبوعاتی در واشنگتن ترامپ را برای این ابتکار تحسین کرد و اعلام نمود که مساله امینت مهم است. ترامپ هم پذیرفت و گفت که فرانسه هم اعلام تمایل و آمادگی برای ارسال نیرو برای “حفظ صلح” کرده است. زلنسکی روز جمعه با اعلام نیت امضای قراردادی که طبق آن آمریکا و اوکراین مشترکا فلزات کمیاب اوکراین را استخراج و به فروش می رسانند، به واشنگتن سفر کرد. قرار بود که درباره صلح و آتش بس نیز به توافق برسند. اما این ملاقات آنطور که پیش بینی می شد و زلنسکی اعلام کرده بود پیش نرفت. در پایین به آن بازخواهیم گشت.

مفاد صلح کدامست؟ هنوز طرح پیشنهادی فاش نشده است. اما از اسنادی که درز یافته و همچنین بر مبنای سخنان ترامپ و وزیر دفاع آمریکا در اجلاس ناتو، مساله پیوستن اوکراین به ناتو، امری که مورد مناقشه روسیه با آمریکا و ناتو بوده و روسیه آنرا دلیل حمله به اوکراین اعلام کرده، منتفی است. این خواست اولیه و پایه ای روسیه است. بعلاوه روسیه به مرزهای پیش از 2014 باز نخواهد گشت. یعنی مناطقی که عمدتا روسی زبان هستند تحت کنترل روسیه باقی خواهند ماند. آمریکا نیز اعلام کرده که نیرو برای امنیت به اوکراین اعزام نخواهد کرد. طبق سندی که درز یافته آوریل آتش بس اعلام خواهد شد و جزئیات طرح تا 9 مه تدوین می شود و ترامپ در فکر سازمان دادن یک کنفرانس بزرگ صلح است.

خبر آغاز پروسه صلح باعث خشم دولت های اروپایی شد و موجب شادی بخش وسیعی از مردم جهان که سه سال است شاهد یک جنگ خانمان برانداز و ویرانگر بدون هیچ آینده روشنی هستند. پیشنهاد مافیایی ترامپ به زلنسکی برای در اختیار گرفتن نیمی از فلزات کمیاب اوکراین به ارزش حدود 1 تریلیون دلار، حیرت و اعتراض اولیه دولتمردان و رسانه های بستر اصلی راموجب شد. دولت های اروپایی ادعا کردند که کمک به اوکراین بلاعوض و در دفاع از استقلال و حاکمیت آنست، دفاع از خود در برابر خطر حمله روسیه و برای دفاع از دموکراسی و قس علیهذا است. اما یک هفته نگذشته بود که کاشف بعمل آمد اروپا به این منابع نظر دارد. کمیسر اروپای واحد برای استراتژی صنعتی، استفان سه ژورن روز دوشنبه 24 فوریه در مجمعی که بمنظور گرامیداشت سومین سالگرد جنگ در کیف گرد آمده بود، صریحا اعلام کرد که اروپا به این معادن فلزات کمیاب چشم داشت دارد. توماس راگنیه سخنگوی کمیسیون اروپا بلافاصله اعلام کرد که طرح جدیدی امضاء نشده، بلکه اروپا و اوکراین در سال 2021 قراردادی  تحت عنوان “یادداشت تفاهم” امضاء کرده اند که طبق آن اروپا عملا حق استخراج از این معادن را دارد و فی الحال از آنها بهره برداری می کند. این اعتراف پیش از هر چیز ریاکاری ناتو و دولت های غربی در دفاع دروغین از اوکراین را برملا کرد. نه تنها اروپای واحد مشغول بهره برداری از این معادن است، در ماه مه 2023، یک سال پس از آغاز جنگ، بلاک راک، بزرگترین شرکت مدیریت دارایی در دنیا که آمریکایی است، کنترل 47% اراضی کشاورزی اوکراین را طی قراردادی با زلنسکی در اختیار گرفته است. شرکت آمریکایی کرنل حدود 15 درصد از اراضی کشاورزی اوکراین را از سال 2011 در اختیار داشته و بزرگترین تولید کننده روغن آفتابگردان است.

هر چند که حقایق پشت تصمیم و تلاش ناتو برای جنگ افروزی و ساختن یک روایت دروغین “روسوفوب” برای میلیتاریزه کردن جامعه پس از سه سال تبلیغات جنگ افروزانه و دامن زدن به آتش جنگ و ممانعت از صلح برای بسیاری آشکار شده است، اما این از پرده بیرون افتادن حقایق پشت پرده، ماهیت تبلیغات و تلاش ناتو را هر چه بیشتر نمایان ساخت. یکبار دیگر نشان داده شد که تفاوت ترامپ با دیگر سیاستمداران و روسای دولت صرفا در شخصیت و نحوه برخورد اوست تا در سیاست و ایدئولوژی. ترامپ اهل دیپلماسی نیست. سر راست می رود سر موضوع. روش قلدر مابانه اش را پنهان نمی کند. این بخش قابل توجهی از دولتمردان را عصبانی می کند چون پته شان را روی آب می ریزد. تمام ژست های دیپلماتیک شان را نقش بر آب می کند. ما این رویکرد را چه در رابطه با غزه و چه اوکراین مشاهده کردیم. بعلاوه، درگیری های بسیاری طی 8 سال اخیر میان ترامپ و رهبری حزب دموکرات پیش آمده است و ترامپ با انگیزۀ یک انتقام شخصی نسبت به دولت بایدن برخورد می کند. (نمونه ای از این خشم انتقام جویانه را در کنفرانس مطبوعاتی ترامپ و زلنسکی در اووال آفیس در کاخ سفید روز جمعه 28 فوریه شاهد بودیم. حمله شدید ترامپ به جو بایدن و پسرش هانتر بایدن که پرونده رشوه گیریش از مقامات اوکراین و دست داشتن در آزمایشگاه های زیستی اوکراین آشکار شد و جو بایدن قبل از پایان ریاست جمهوری هانتر را مورد عفو قرار داد.)

رسانه ها و سیاستمداران ابتدا تلاش ترامپ برای پایان جنگ اوکراین را محکوم کردند. برای مردم اوکراین اشک تمساح ریختند و خواهان جنگ تا پیروزی شدند. اما دیدیم که استارمر در ملاقات با ترامپ ابتکار او را تحسین کرد. سپس در واکنش به مجادله ترامپ و ونس با زلنسکی بخشی از دولت های اروپایی، از جمله کشورهای اسپانیا، بالتیک، سوئد، نروژ، فنلاند، هلند، لهستان، چک و اسلوواکیا حمایت خود را از زلنسکی و ادامه جنگ ابراز کردند. منتهی سه قدرت اصلی اروپا بریتانیا، فرانسه و ایتالیا هنوز واکنشی نشان نداده اند. استارمر نخست وزیر بریتانیا فراخوان یک کنفرانس برای روز یکشنبه 2 مارس داده است. فضای حاکم بنظر آشفته و پریشان می رسد. از یک طرف هارت و پوت می کنند، از طرف دیگر سعی می کنند با ترامپ همراه شوند. اما تبلیغات ناتو هنوز بر طبل جنگ می کوبد. بنظر می رسد که هیات حاکمه در اروپا این سیاست ترامپ را توفیق اجباری قلمداد می کند. بورژوازی فرصت یافت تا بر طبل روسوفوبیا بکوبد، بر سیاست جنگ افروزانه بدمد و با ایجاد هراس از حمله روسیه فضای میلیتاریزه بر جامعه حاکم کند، بودجه نظامی را به قیمت کاهش وحشتناک حقوق رفاهی توده مردم سرسام آور افزایش دهد. فاشیسم چند قدم دیگر پیشروی داشته است.

نمی توان با قاطعیت از نیت واقعی دولت های ناتو صحبت کرد. بسیاری از مفسرین دست راستی از شکست اوکراین در جنگ صحبت می کنند. روسیه پیشروی بسیاری داشته و هنوز قدرت جنگیدن را چه از نظر انسانی و چه نظامی و مالی داراست. این مساله در مورد اوکراین صدق نمی کند. میلیاردها دلار صرف این جنگ شده، رقم دقیقی از کشته شده ها در دست نیست، حدود یک میلیون نفر تخمین زده می شود. اوکراین عملا با کمبود سرباز مواجه است. بنظر می رسد که جنگ ادامه پذیر نیست. ناتو پیش از این دخالت مستقیم تر در جنگ سخن می گفت. و عملا می بینیم که این دخالت دارد تحت عنوان “نیروی حفظ صلح” انجام می گیرد. آیا روسیه با این پیشنهاد موافقت می کند؟ گفته می شود، پوتین چنین خواستی را رد کرده است.

در این میان سوالات متعددی طرح می شود: آیا جنگ خاتمه می یابد؟ آیا صلح میان روسیه و اوکراین برقرار می شود؟ مناسبات آمریکا و روسیه چه شکلی بخود خواهد گرفت؟ آیا تنش میان آمریکا و اروپا تعمیق می شود؟ آیا موجودیت ناتو در خطر است؟ و بالاخره، در صورت شکست طرح صلح، آیا جنگ جهانی سوم اجتناب ناپذیر خواهد بود؟ اینها سوالاتی است که در فضا در گردش است.

بنظر می رسد که قطعنامه سازمان ملل نیز مثل روشن کردن چراغ های برج ایفل و یک دقیقه سکوت در پارلمان اروپای واحد تلاش های ظاهرسازانه است. بنظر می رسد که ختم جنگ نزدیک است. اما تا زمان امضای قرارداد نمی توان صد در صد مطمئن بود. در صورت خاتمه، این سوال پیش می آید که عمر این صلح یا آتش بس چه مدت خواهد بود؟ آیا این قرارداد نیز به سرنوشت موافقت نامه مینسک که در سال 2015 با وساطت فرانسه و آلمان به امضاء رسید، دچار نخواهد شد؟ آیا دنیا، روسیه یا اوکراین می توانند به کلمات و امضاء های این دولت ها اعتماد کنند. آیا این یک تنفس در جنگ خواهد بود تا ناتو برای جنگ افروزی بعدی آماده شود؟ اینها سوالات بازی است.

مطالبه غارتگرانۀ ترامپ یکی از نیت های دولت های غربی برای جنگ افروزی را صریح و روشن آشکار کرد. معمولا برنده در جنگ دست به غارتگری و اشغال می زند. اینجا “حامیان” طرف ضعیف در جنگ دارند ثروت اوکراین را به تاراج می برند. گفته می شود اوکراین حدود 5 تا 7 درصد مخازن فلزهای کمیاب دنیا را در اختیار دارد. بدنبال طلبکاری قلدر مابانه ترامپ، آشکار شد که غارت این فلزات بطور رسمی از سال 2021 توسط اروپا آغاز شده است و اکنون ترامپ می خواهد نیمی از این مخازن را در عوض بمب هایی که به اوکراین داده است به جیب بزند. یکی از مسائلی که در این زمینه مورد بحث و شکایت قرار دارد، حاکمیت روسیه به دونتسک و مینسک است که گویی دارای معادن ذغال سنگ و برخی از فلزات کمیاب است.

کنفرانس مطبوعاتی روز جمعه نشان داد که توافق کامل میان ترامپ و اوکراین، بخوان ناتو بدست نیامده است. زلنسکی یک عروسک خیمه شب بازی، مومی در دست ناتو است. همانگونه که در مارس 2022 ابتدا قرارداد صلح با روسیه را امضاء کرد و پس از سفر بروس جانسون به کیف در اعتراض به قرارداد، امضای خود را پس گرفت، اکنون نیز تا توافق کامل ناتو را نداشته باشد، مانور می دهد و بازی در می آورد. رلنسکی بازیگر حرفه ای است که تاکنون میلیون ها دلار به جیب زده است. برخی از مفسرین اعلام می کنند که این مجادله برنامه ریزی شده بوده است.

این روشن است که بدون آمریکا ناتو نخواهد توانست این جنگ را ادامه دهد. سفر ماکرون و استارمر و نخست وزیر لهستان به آمریکا تلاشی برای رسیدن به یک توافق مشترک است. ترامپ فعلا با پیشنهاد فرانسه و بریتانیا برای ارسال نیروی ناتو برای حفظ صلح اعلام موافقت کرده است. ترامپ در همین کنفرانس مطبوعاتی به زلنسکی گفت، در صورت عدم پایان جنگ با جنگ جهانی سوم روبرو خواهیم شد. احتمال صلح بالاست. جزئیات و دوام آن زیر سوال است. بنظر می رسد که ترامپ قصد دارد این کشمکش را متوقف کند و بر خاورمیانه تمرکز نماید. باحتمال قوی یک بند مورد مذاکره میان آمریکا و روسیه، بیطرفی روسیه در قبال حملۀ اسرائیل و آمریکا به ایران است.

در فضای بلبشوی حاکم تشخیص دقیق روندها پیچیده است. برقراری صلح، هر چند موقت در اوکراین، یا حرکت در سراشیب جنگ جهانی سوم دو راهی کنونی است. یک خاصیت جانبی مشاجره صلح در اوکراین حاشیه ای کردن اخبار دهشتناک فلسطین و منطقه است. درحالیکه چشمان بسوی اوکراین و روسیه و ترامپ چرخیده است. اسرائیل با وحشی گری بمب های آمریکایی را بر روی مردم منطقه، از غزه و لبنان تا سوریه می ریزد.