جمعیت حقوق بشر كردستان – گزارش آماری – تفصیلی نقض حقوق بشر در شرق کوردستان «ماه اکتبر سال ۲۰۱۶»
گزارش آماری – تفصیلی نقض حقوق بشر در شرق کوردستان «ماه اکتبر سال ۲۰۱۶»
این گزارش وضعیت حقوق بشر در ماه اکتبر سال ۲۰۱۶ مصادف با ۱۰ مهر تا دهم آبان ماه، در شرق کوردستان است که به کوشش جمعیت حقوق بشر کوردستان با استناد به گزارشهای متعدد این سازمان حقوق بشری گردآوریشده است. شایانذکر است این گزارش به دلیل عدم اجازه حکومت ایران به سازمانها و گروههای حقوق بشری گزارش کاملی نیست و تنها بخشی از نقض سامانمند حقوق بشر در شرق کوردستان را به تصویر میکشد.
حکومت جمهوری اسلامی ایران با بازداشت شهروندان کورد توسط نیروهای امنیتی و انتظامی با نقض حقوق مدنی و سیاسی، نقض آزادی عقیده و بیان، نقض حق حیات و امنیت شخصی، تبعیضهای حکومتی، هتک حرمت شهروندان و همچنین شکنجه زندانیان سیاسی و نادیده گرفتن حقوق بنیادین زندانیان سیاسی، ماه موردبررسی را به پایان رساند.
طبق ماده ١٩ اعلامیه جهانی حقوق بشر هر فردی حق آزادی عقیده و بیان دارد. همینطور دربند یکم ماده ۹ میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی آمده است: هر کس حق آزادی و امنیت شخصی دارد: هیچکس را نمیتوان بە مناسبت عقایدش مورد مزاحمت و ترس قرارداد.
بند دوم ماده ١٩ میافزاید: هر کس حق آزادی بیان دارد: این حق شامل آزادی تفحص و تحصیل و اشاعه اطلاعات و افکار از هر قبیل بدون توجه به سرحدات خواه شفاهاً یا بهصورت نوشته یا چاپ یا بهصورت هنری یا به هر وسیله دیگر به انتخاب خود است.
همچنین در مادهٔ ٢٢ آمدە است کە هرکسی بهعنوان عضوی از جامعه حق دارد از امنیت اجتماعی برخوردار بوده و از راه کوشش در سطح ملی و همیاری بینالمللی با سازماندهی منابع هر مملکت، حقوق سلب ناپذیر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خویش را برای حفظ حیثیت و رشد آزادانه شخصیت خویش، به دست آورد؛ و طبق ماده ۵ هیچکس را نمیتوان شکنجه کرد یا مورد عقوبت یا روش وحشیانه و غیرانسانی یا اهانتآمیز قرارداد.
مطابق با کنوانسیونهای به رسمیت شناختهشده جهانی در رابطه با حقوق بشر و حقوق سیاسی و اجتماعی اجتماعهای بشری، هر فرد و جامعهای حق دارد حقوق سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی خود را مطالبه و جهت احقاق آن تلاش نماید، هیچ جماعت یا گروهی برتر بر دیگری نیست و همه باید از حقوق طبیعی و به رسمیت شناختهشده بهرهمند شوند.
اعدام
متأسفانه در این ماه توسط حکومت جمهوری اسلامی تعدادی زندانی کورد که هویت آنان مشخص گردیده اعدام شدند؛ که خبرهای آن منعکسشده است؛ اما طبق گزارشهای رسیده به جمعیت حقوق بشر کوردستان، گاهی زندانیان کورد به جرائم متفاوت در زندانهای ایران اعدامشده که این اعدامها رسانهای نمیشود و حکومت جمهوری اسلامی ایران این اعدامها را اعلام نمیکند.
مقامات زندان ارومیە در صدد هستند کە حکم اعدام زینب سکانوند را بە اجرا بگذارند. گفته شده است حکم اعدام خانم زینب سکانوند که به دلیل بارداری به تأخیر افتاده بود قرار است کە به زودی به اجرا گذاشته شود.
صبح روز سهشنبه ۲۷ مهرماه زندانی کورد فردین سلیمان پناه فرزند عزیز اهل شهرستان سقز در شرق کوردستان در زندان مرکزی میاندوآب به اتهام مواد مخدر به دار آویخته شد.
صبح روز ٣ ابان ماە دو زندانی بە نام های بختیار خالدی از اهالی شهر سلماس و شقرش میزراپور از اهالی شهر ارومیە در زندان سلماس اعدام شدند.
بازداشت و زندان
“بازداشت، احضار، صدور حکم، پروندهسازی، تهدید، نقض حقوق زندانیان ”
رزگار امینی اهل شهر ارومیه ساکن شهر اشنویه به دلایل نامعلوم از سوی نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه ۱۱ مهرماه بازداشت و به مکان نامعلومی انتقال داده شد.
یک دانشجوی کورد اهل روستای زیوه سیلوانای ارومیه به نام محمد احسانی فرزند علی دانشجوی رشتهی حقوق دانشگاه ارومیه از سوی نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت شد.
دادگستری شهر کامیاران در شرق کوردستان، دو فعال کورد به نامهای امید احمدی و مهرداد صبوری را به دادگاه احضار کرد.
روز دوشنبه ۱۲ مهرماه سال ۹۵ خورشیدی در شعبە یکم دادگاه انقلاب سنه دادرسی فعالین کارگری برگزار شد. در این جلسه کە به مدت ۳ ساعت بە طول انجامید فعالین کارگری «مهرداد صبوری، امید احمدی، آرام محمدی، شاهو صادقی» بە اتهام تبلیغ علیە نظام محاکمه شدند.
نیروهای امنیتی اداره اطلاعات حکومت اسلامی ایران در روستای قره گول از توابع شهرستان مهاباد، خانوادههای سه شهروند کورد بانامهای «یونس حسنپور، بایزید حسنپور و اسعد حسنپور» را مورد هجوم وبی احترامی قراردادند. پنجشنبه ۸ مهرماه ۹۵ نیز دو شهروند کورد از اهالی همین روستا (قره گول) به نامهای «علی بر ناصر» معروف به علی قره گولی و «حسین حمزه پور» فرزند محمد رسول توسط مأمورین امنیتی سازمان اطلاعات بازداشت و به مکان نامشخصی منتقل شدند.
روز پنجشنبه ١٥ مهرماه ١٣٩٥، نيروهاى اطلاعات شهرستان بوكان به خانوادهی امين محمودى حمله نموده وی و پسرش را دستگير نمودند. امين محمودى اهل محلهی اسلامآباد بوكان است خود و پسرِ ۱۶ سالهاش بدون در دست داشتن هيچ دليل قانونى از طرف نيروهاى ادارهی اطلاعات دستگیرشدهاند.
روز پنجشنبه پانزدهم مهرماه چهل نفر از شهروندان بوکانی که در میان آنها امامجمعهی روستاها به چشم میخورد توسط نیروهای اطلاعات و سپاه پاسداران جمهوری اسلامی همراه با ضرب و شتم بازداشت و بهمکانی نامعلومی انتقال یافتند.خبرهای رسیده حاکی از آن است کە اغلب دستگیرشدگان «جوانان و نوجوانان کم سن و بعضی از امامان مساجد» بودهاند. پس از شکنجە و بازجویی، بسیاری از این شهروندان با تودیع وثیقه بهصورت مشروط و موقت آزاد شدند؛ اما دراینبین چهار تن از این شهروندان بە اسامی «عبدالغفور آسوار، یعقوب نوره، کمال علی اقدم و هژار فاروقی» کماکان در بازداشتگاه اطلاعات سپاه، حکومت اسلامی ایران در ارومیه نگهداری میشوند و شواهد حکایت از وضعیت بسیار نامناسب و زیر شکنجە بودن بازداشتشدگان دارد.
مأموران امنیتی حکومت اسلامی ایران ۵ تن از تظاهرکنندگان و سازمان دهندگان تظاهرات روز پنجشنبه ۱۵ مهر در مریوان را بازداشت کردند. اسامی بازداشتشدگان عبارتاند از «سیران خورنیکا، آرتین حسنزاده، بهره عارفی، پروین رضایی و عادل رشیدی»تظاهرکنندگان خواستار آزادی دستگیرشدگان گردیدند .
از روز پنجشنبه ۱۵ مهرماه تا هجدهم ۴۲ نفر از شهروندان بوكان از طرف ماموران وزارت اطلاعات بازداشتشدند.
دوشنبە ۱۹ مهر ۹۵ شیوع آنفلوانزا در زندان ایلام و عدم رسیدگی پزشکی نگرانی زندانیان و خانوادەهایشان را در پی داشته است. بنا بە گفتە خانوادەی یکی از زندانیان تعداد زیادی از زندانیان ایلام بە بیماری آنفلوانزا مبتلا شدەاند.
دلشاد وسیمی ۲۷ ساله، ۱۴ مهرماه سال جاری به زندان رجایی شهر کرج منتقلشده بود. آثار کبودی و خراش بر روی گردن وی مشهود بوده و حالت روانی نامساعدی داشته است.به گفته زندانیان هم بند این زندانی کورد، به دلیل فشارها و شکنجههای صورت گرفته و مشهود بودن کبودی و خراش بر روی گردن و نشانههای ضربوجرح ، دلشاد در وضعیت وخیمی به سر میبرد و حتی قدرت تکلم و خوردن غذا را ندارد و بهصورت نیمه بیهوش، روی یک تخت جلوی درب ورودی بند ۷ زندان رجایی شهر بدون رسیدگی پزشکی رها شده است. با توجه به آثار خراش و کبودی بر روی گردن این زندانی کورد، گمان آن میرود برای اعتراف گرفتن از این زندانی، از شیوه اعدام مصنوعی استفادهشده باشد.
روز یکشنبه ۱۹ مهرماه ۹۵ شهروندی کورد اهل شهرستان اشنویه در شرق کوردستان به علت شکنجه در اداره اطلاعات این شهر روانه بیمارستان شد.این شهروند کورد «حاصل عزیزی» که مدتی پیش تر به اتهام ارتباط با احزاب کوردستانی از سوی اداره اطلاعات دستگیرشده بود.
روز دوشنبه ۱۹ مهرماه احمد تمویی، زندانی سیاسی كورد محبوس در زندان مرکزی ارومیه در شرق کوردستان به شعبه ۱۰ بازپرسی دادگاه انقلاب ارومیه منتقلشده و در خصوص اتهام تبلیغ علیه نظام از طریق ارسال اخبار اجرای حکم اعدام در زندان به رسانههای و نهادهای حقوق بشری مورد تفهیم اتهام قرارگرفته است.
دستگاە قضایی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران زینب جلالیان زندانی سیاسی کورد را تحت فشار قرار دادند کە در یک برنامە تلویزیەنی برای اعتراف آمادە باشد درصورتیکە زینب حاضر بە انجام اعترافات تلویزیونی نشود از صدور مرخصی برای وی خودداری میکنند.
مهرداد صبوری، امید احمدی، شاهو صادقی، آرام محمدی، روژین ابراهیمی و دلنیا صبوری به اتهام تبلیغ علیه نظام و برگزاری مراسم اول ماه مه«روز کارگر» توسط شعبه ۱ دادگاه انقلاب جمهوری اسلامی ایران در شهر سنه بە زندان محکوم شدند.شعبه اول دادگاه انقلاب جمهوری اسلامی ایران در شهر سنه، مهرداد صبوری را به ۱ سال زندان، شاهو صادقی به ۳ ماه زندان، امید احمدی به ۱ سال زندان، روژین ابراهیمی به ۱ سال زندان، آرام محمدی به ۳ ماه زندان و دلنیا صبوری را به ۱ سال زندان محکوم کرد.
قرار وثیقه، جنگ نرم حکومت با جامعه/منیژه فاتحی و سحر فیضی با تامین قرار وثیقه سنگین به شیوه موقت آزاد شدند.
ماموران زندان سنه زندانیان سیاسی را مورد توهین و افترا قرار میدهند و این امر بە شیوەای نگران کنندە در ماههای اخیر افزایش یافتە است.
مسئولین و مامورین زندان برای زندانیان سیاسی بهانهتراشی میکنند و بر اساس تهمت و بهانە های واهی محدودیت برای آنها اعمال میکنند.در همین رابطە آمدە است کە جیره غذایی ، دارو و درمان زندانیان سیاسی و عادی نیز در این زندان جیرە بندی شدە و درحد بسیار پایین این خدمات بە زندانیان ارائە دادە میشود و بطور کافی غذا بە زندانیان دادە نمی شود و غذا از نظر کیفیت، نیز بە شدت رو بە کاهش رفتە است.
سعدی خالدیان اهل دیولان «دهگلان»، روز دوشنبە ۲۶ مهر ماە ۹۵ توسط نیروهای امنیتی ایران در منزل شخصی اش بازداشت شد.
استاد دانشگاه پیام نور مریوان حامد کهنه پوشی روز یکشنبه ۲۶ مهر سال ۹۵ هنگام ورود به دانشگاه جهت شروع تدریس به ایشان گفته میشود که ما میدانیم که شما استاد خوبی هستید و توانایی تدریس در اینجا را نیز دارید اما متأسفانه بایستی به شما گفت که منبعد اجازه تدریس را نخواهید داشت.
چنگیز قدم خیری زندانی سیاسی کورد محبوس در زندان شهرستان مسجدسلیمان کە از بیماری پادرد شدید رنج میبرد بە خارج از زندان جهت مداوا انتقال دادە نمیشود.
از ۲۵ مهرماه تا بیست و هشتم، سه شهروند اهل کامیاران در شرق کوردستان توسط نیروهای وزارت اطلاعات بازداشتشدهاند. اسامی سه تن از بازداشتشدگان به نامهای «حسین روحانی، حسن و حیدر قربانی» مشخصشده است.
سوران رشیدی فعال سیاسی کورد اهل شهر مریوان هنگام بازگشت از جنوب کوردستان به شرق کوردستان، از سوی نهادهای امنیتی ایران بازداشت و از سرنوشت وی خبری در دست نیست.
دو هنرمند کورد بە اسامی مهدی توکلی و محمد عبدی در تاریخ ۲۰ مهر ماه در خیابان بلوار سنە توسط نیروهای امنیتی وزارت اطلاعات ایران بازداشت شدند.
شعبهی ۲ دادگاه انقلاب ارومیه یکی از زندانیان سیاسی به نام « حاتم کامران» محبوس در زندان مرکزی ارومیه را به اتهام همکاری با یکی از احزاب کوردستانی به تحمل ۱۸ ماه حبس محکوم کرده است.
یاسین کنعانی ۲۹ ساله و عادل حسین زاده ۲۶ ساله اهل سقز اواسط این ماه، توسط نیروهای وزارت اطلاعات بدونِ در دست داشتن حکم بازداشت این دو شهروند را دستگیر کردند. خانواده این دو شهروند کورد تا اکنون از محل نگهداری فرزندانشان، بهرغم تلاش و مراجعه به نهادها و ارگانهای امنیتی وزارت اطلاعات در سقز، هیچ خبری از سرنوشت فرزندانشان ندارند.
کارگران و اصناف
روز سهشنبه ۱۳ مهرماه ۹۵ مهر، بیش از ۱۲۰ تن از پاکبانان شهرداری بیجار در اعتراض به علت پرداخت نشدن حقوق ۶ ماهشان دست از کار کشیده و در پارکینگ شهرداری تجمع اعتراضی کردند.
روز یکشنبه ۱۸ مهرماه سال جاری جوانی کورد به نام «غالب ملایی» در روستای «تودارملا» از توابع شهر سنه هنگام کار براثر ریزش چاه جان خود را از دست داد.
۵۰ درصد بازاریان کرماشان سواد کافی ندارند و بیش از یک میلیون تومان هم در بساطشان نیست.
میلاد مرادی کارگر کورد از طبقه هفتم بیمارستان کوثر سنه سقوط کرد و جانش را از دست داد.
کولبران و مین
خطر انفجار مین در هفتصد و شش هزار و دویست و پنجاه هکتار از اراضی شرق کوردستان وجود دارد. نواحی اطراف سروآباد پر از مینهای بە جا ماندە ی دوران جنگ ایران و عراق است و عدم مینروبی این مناطق، عامل اصلی انفجار مین روز یکشنبە است کە باعث زخمی شدن دو جوان سروآبادی بە نامهای جمال فتاحی ۱۹ ساله و آرمین عبدالهی ۲۷ سالە شد.
٢٣ مهر ماە ، جمعی از کولبران کورد در منطقە سومابرادوست از توابع ارومیە مورد شلیک مستقیم نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند کە در نتیجە یک نفر از انها به نام«حسن امینی» جانش را از دست داد.
اشکان فتاحی کولبر کورد، ١٩ سالە با شلیک مستقیم نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران در شرق کوردستان بشدت مجروح شد.
محیطزیست و بهداشت
جنگلها و مراتع حیدریە از توابع گیلان غرب برای چندمین بار دچار حریق شد. فعالان محیطزیست خسارات واردە را بالغبر ۱۵۰۰ هکتار توصیف کردەاند.
نیزارهای دریاچە زریبار در مریوان آتش زدە شدند.
حریق در مناطق «گرمه زنا و شهشول» که جزو مراتع روستای «نوئل» از توابع شهرستان جوانرود در شرق كوردستان از ظهر ۲۰ مهر تا صبح روز ۲۱ مهرماه سال جاری توسط افراد ناشناس دچار آتشسوزی شد.
وجود بیشترین آمار ایدز در کرماشان / زنگ خطر کرماشان به صدا در آمد. در این استان نزدیک به چهار هزار نفر مبتلا هستند که شناساییشدهاند و مواردی دیگر که احتمال آلودگی آن هست و به پدیده کوه یخی معروف است که هنوز شناسایی نشده که نزدیک به دویست هزار نفر تخمین زده میشود.
روز جمعه ۲۳ مهرماە، جنگلهای کوه «قەلە بە رد» از توابع شهرستان مریوان در شرق کوردستان به دلیل توپ باران از سوی پایگاە نظامی بیه کەرە دچار آتشسوزی شد.
اتاق عمل مهمترین بیمارستان شرق کوردستان در کرماشان تعطیلشد.
روز شنبه مورخه ۱۷مهرماه ساعت ۶ و نیم صبح زنی باردار با جنین ۶ ماهه و به علت شدت درد به بیمارستان پاوه مراجعه کرد؛ اما با برخورد نامناسب و عدم پذیرش توسط زایشگاه بیمارستان به خانه برمیگردد و هنگام مراجعه به خانه، زن باردار در راهرو خانه بدون امکاناتی زایمان میکند و نوزاد متولدشده نیز پس از دو دقیقه دستوپا زدن فوت میکند.
موج جدید پارازیت بر روی شبکه های ماهوارهای در شرق کوردستان«کامیاران»
آب شرب در شهرستان مهاباد بدونە اینکە تصفیه شود بە منازل شهروندان انتقال دادە میشود.شهروندان مهابادی مدت مدیدی است کە برای نوشیدن یک لیوان آب سالم، مجبورند آن را از فروشندگان بخرند. شهروندان بعضی از مناطق مهاباد بخصوص در مناطق حاشیهای مدتهاست با یک معضل جدید به مواجه شدهاند بهگونهای که در برخی مناطق آب گلآلود، متعفن یا با بوی تند کلر از لولههای آنها جاری میشود. و این امر باعث شده شرایط برای مردم مهاباد و سایر روستاهای اطراف آن سخت شود.
موارد دیگر
«خودکشی، زنان، کودکان و…»
فرسودگی مدارس و کمبود فضای آموزشی یکی ازمهمترین مشکلات آموزشوپرورش شهرستان بوکان در شرق کوردستان است.
دختری ۱۵ ساله در روستای نێروێ “نیروی” از توابع نودشه شهرستان پاوه، به بهانه نداشتن شناسنامه از ادامه تحصیل بازماند.
روز سهشنبه ۱۳ مهرماه سال ۱۳۹۵ خورشیدی شهروندان شهر مریوان در یک تجمع و راهپیمایی اعتراضی به فرمانداری مریوان مراجعه نموده و بیاننامهی اعتراضی خود را پیوست با پنج هزار امضا برای اعتراض به وضعیت جاده مریوان _ سنه به مسئولان رسانند؛ و از فرمانداری مریوان بهسوی میدان استادیوم به حرکت درآمدند؛ و با گردهمایی و توقف در مکان مذکور، نامه اعتراضی برای شهروندان حاضر خوانده شد.
تظاهراتی روز پنجشنبه ۱۵ مهر مردم مریوان در اعتراض به وضعیت نامناسب جادهها که باعث قربانی گرفتن مردم میشود، صورت گرفت. تظاهرکنندگان شعارنوشتههایی در محکومیت عدم رسیدگی کارگزاران رژیم به وضعیت جادههای میان سنه و مریوان و مضامینی همچون اعتراض به مرگومیر صدها تن از جوانان در این جادهها، همراه بود.
روز ۱۶ مهرماه ۱۳۹۵ شمسی کارگری اهل روستای گلچیر از توابع مریوان در شرق کوردستان با مشخصات «اقبال قادر پور» با استفاده از اسلحه به زندگی خود پایان بخشید.
روز یکشنبە ۱٨ مهرماە سال ۱۳۹۵ دختری ۲۱ ساله اهل روستای سنته از توابع شهرستان سقز اقدام به خودسوزی نمود و بعد از اعزام به بیمارستان بعثت سنه به علت درصد بالای سوختگی جان خود را ازدستداده است.
روز شنبە ۱۷ مهرماه ۱۳۹۵ هم در شهرک آساوله که از شهرکهای جدید نایسر شهرستان سنە محسوب میشود، زنی به نام «سفیه کریمی» که دارای دو فرزند است خود را حلقآویز نمود.
روز سهشنبه ۲۰ مهرماه سال ۱۳۹۵شمسی دختری ۱۷ ساله در روستای پوش آباد (پووشاوێی) از توابع شهر شنو در شرق کوردستان در منزل پدری، خود را حلقآویز و به زندگیاش پایان بخشید.
۲۸ مهرماه سال ۱۳۹۵ خورشیدی ساعت ۸ شب، فردین قربانی در منزل شخصی خود به روش حلقآویز نمودن به زندگیاش خاتمه داد.
مهران حاتمی نژاد اهل قصر شیرین ، جوانی با سلامت کامل و تحصیل کردە از خانواده فقیر، بعلت عدم برخوردای از وضعیت مالی مناسب جهت ادامه تحصیل، به وسیله اسلحە شکاری به زندگی خود پایان داد.
محمدرضا شادانفر اهل قصر شیرین ۳۶ ساله ومتاهل و دارای یک فرزند ، بعلت فقر ، بیکاری و ناتوانی در تامین هزینە های روزمره زندگی با حلق آویز نمودن خویش اقدام بە خودکشی کرده و فوت کردە اند .
ساعت چهار بعداظهر روز سوم آبان ماه ۹٥ زنی به اسم سمیه الماسی اهل قصر شیرین ۲۲ ساله متاهل و دارای یک فرزند بعلت قفر و نداری و درآمد بسیار پایین شریک زندگیش کە کارگری سادە بودە و با وعضیت اقتصادی حاکم بر شرق کوردستان عاجز از تامین هزینە های زندگی، خود را حلق آویز نمودن و در دم جان باخت .
یک شهروند کورد اهل شهرستان گێڵان(گیلان غرب) از شهرهای جنوبی شرق کوردستان که هنوز هویت وی مشخص نشدە بعلت ناتوانی در تامین هزینە های درمان بیماری اش خود را حلق آویز نموده و فوت شدە اند .
شامگاه یکشنبه ۲۵ مهرماه سال جاری حوالی ساعت ۱۱ شب پدری در شهر بروجرد واقع در استان لرستان دختر ١٣ سالە خود را در خیابان بە قتل رسانید.
نیروهای هنگ مرزی شهرستان ماکو در منطقه مرزی «روستای خولخوله» یک خودروی سواری را مورد هدفت تیراندازی قرار داده و هر سه سرنشین این خودرو را به قتل رساندند.
ساعات پایانی شب جمعە ٢٣ مهر ماە احمد نظری فرزند فاتح در منطقە شیخ صالح توسط شلیک مستقیم نیروهای انتظامی جمهوری اسلامی ایران در شرق کوردستان کشتە شد.
بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران نتایج طرح آمارگیری از هزینه و درآمد خانوار در سال ۱۳۹۴ بر اساس این آمارگیری، کمدرآمدترین خانوار کە در جغرافیای سیاسی ایران زندگی میکند بە ترتیب در استانهای ایلام با درآمد میانگین سالانه هر خانوار ۱۹ میلیون و ۷۹۸ هزار تومان و سنه ۲۰ میلیون و ۱۴۵ هزار تومان بوده است. و پردرآمدترین خانوار ایرانی نیز به ترتیب در تهران، هرمزگان و البرز زندگی میکنند.
چهل و هشت هزار شهروند کورد فەیلی در استان ایلام از حق مالکیت و حقوق اولیە شهروندی محروماند.
در پایان جمعیت حقوق بشر کوردستان از مردم شرق کوردستان میخواهد کە در احقاق حقوق خود کوشا وسعی نمایند هرگونە تبعیض و نابرابری را کە از جانب جمهوری اسلامی ایران به آن ها روا داشته میشود را بە گوش جهانیان برسانند.