مبارزان کمونیست
قدیر گلکاریان
چرا ترکیه اصرار دارد و آمریکا بی میل است مطلب ویژه
منطقه حائل در سوریه: چرا ترکیه اصرار دارد و آمریکا بی میل است
قدیر گلکاریان استاد روابط بین الملل دانشگاه خاورنزدیک قبرس
با وجود گذشت بیش از سه سال از بحران سوریه و تاکید مداوم ایجاد “منطقه حائل” از سوی دولت ترکیه در شمال سوریه، بار دیگر با وقوع حادثه خونبار شهر سوروچ، بسیاری از سیاستمداران و تحلیلگران محافظه کار ترکیه بر لزوم ایجاد این منطقه اصرار دارند.
احمد داوود اوغلو، نخست وزیر این کشور اخیرا در مصاحبه با الجزیره گفته که ترکیه در صورت نیاز به صورت یکجانبه اقدام به برقراری این منطقه خواهد کرد. امروز هم نیروی هوایی ترکیه عملیاتی در خاک سوریه را آغاز کرده است.
دلیل اینکه ترکیه تاکنون نتوانسته آمریکا و دولتهای اروپایی را به ایجاد منطقه حائل متقاعد کند این است که به نظر می‌رسد آمریکا تنها به گروه موسوم به دولت اسلامی (داعش) توجه دارد اما ترکیه بر این باور است که داعش در کنار نیروهای حامی بشار اسد زمینه را برای تراژدی انسانی فراهم آورده و لذا برای حل بحران سوریه علاوه بر داعش، باید ساقط کردن بشار اسد نیز لحاظ شود. با وجود رایزنیهای زیاد ، هیچ گامی رو به جلو در حل این اختلاف میان ترکیه و آمریکا مشاهده نمی شود.
ترکیه بر این باور است که با ایجاد منطقه حائل می‌تواند بخشی از خاک سوریه را در اختیار گروه‌های مخالف سوری قرار دهد که در آن بتوانند به سازماندهی نیروهای خود، یکپارچه‌سازی آنها و همچنین غلبه بر اختلافات موجود بپردازند. همچنین از چنین منطقه ای برای ایجاد پایگاه نظامی به منظور آموزش نیروهای مخالف بشار اسد استفاده شود.
اما دنیس راس که در سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱ مشاور موسسه تحقیقاتی واشنگتن و دستیار ویژه باراک اوباما، رئیس جمهور امریکا محسوب می‌شد، در مقاله‌ای نوشته که دولت آمریکا ترجیح می‌دهد نیروهای مسلح سوری داخل خاک عربستان سعودی و ترکیه آموزش ببینند و حتی همین طرح هم با مشکل تصویب و دریافت بودجه از کنگره روبرو است.
آقای راس با اذعان به اینکه چشم انداز روشنی پیش روی سیاست‌های آمریکا در سوریه نیست نوشته: “حتی افزایش چشمگیر برنامه نظامی پنهانی سازمان سیا [در سوریه] نیز با محدودیت‌هایی روبرو است و اخیرا بسیاری از نیروهایی که این سازمان تجهیز کرده‌اند مورد حملات نیروهای جبهه نصرت [وابسته به القاعده] قرار گرفته‌اند و طی این حملات بسیاری از تسلیحات و تجهیزات نظامی‌شان یا به طور کامل از دست رفته یا اینکه به دست نیروها و گروه‌های مرتبط با القاعده افتاده است.”
نقشه‌ای که ترکیه از منطقه حائل در ذهن دارد از ادلب که هم مرز با استان هاتای ترکیه است، تا حلب و کوبانی کشیده می‌شود. شهر ادلب با بافت جمعیتی اکثرا سنی مذهب، از دژهای اصلی نیروهای مسلح اسلامگرا محسوب می‌شود.
با تسلط این نیروها بر منطقه استراتژیک معره النعمان در مسیر ادلب به حلب، امیدواری ترکیه به سقوط بشار اسد رو به افزایش گذاشت اما دیری نپایید که بار دیگر ارتش سوریه بر این منطقه مسلط شد. اخیرا فشار داعش از سویی و رقیبان اسلامگرای مسلحش از سوی دیگر برای تسخیر ادلب افزایش یافته است.
در ماه ژوئن گذشته نیروهای اسلامگرای مسلح توانستند سه روستای مشرف به این شهر را تصرف کنند و یک ماه بعد تپه های شمال شهر که دروازه ورود به شهر محسوب می شوند به دست داعش افتاد. با سقوط روستاهای شیخ خضر و سلیمان حلبی به دست داعش، ترکیه احساس خطر بیشتری کرده و بر این باور است که اگر منطقه حائل ایجاد شود، بسهولت می توان با داعش جنگید و با باز پس گیری مناطق از دست داعش، قدرت به دست نیروهای دیگر مخالف بشار اسد خواهد افتاد.
پیشگیری از ایجاد نوار شمالی کرد در شمال سوریه
هم اینک ترکیه در مرز خود با سوریه شاهد نبردهای سنگین میان نیروهای کرد، داعش و مخالفان مسلح سوری است. تشدید درگیری میان کردها و داعش در هفته‌های اخیر و تسلط نیروهای کرد بر شهرهای کوبانی و تل ابیض و تلاش آنها برای باز پس گیری جرابلس و سایر مناطق نوار شمالی سوریه از دست داعش موجب نگرانی دولت ترکیه شده است.
ترکیه بر این باور است که آمریکا می‌خواهد الگوی شمال عراق را در سوریه هم پیاده کند و از این رو، اقتدار کردها در نوار شمالی سوریه را به هیچ وجه تحمل نمی‌کند.
ترکیه همچنین نگران همگرایی احتمالی میان نیروهای کرد سوری و متحدان و هواداران آنها در ترکیه است که می تواند روند حل “مساله کرد” در ترکیه، آن هم از طریق مذاکره با حزب دموکراتیک خلقها را دچار اختلال کند.
پیوستگی قومی میان کردهای ترکیه و سوریه نیز زمینه را برای بروز واکنشهایی در ترکیه فراهم می‌آورد. با هر رخداد ناگواری در آن سوی مرز، کردهای ترکیه واکنشهای حمایتی سریعی از خود نشان می‌دهند که موجب نگرانی بیش از پیش ترکیه است. چنین واکنشهایی فضای سیاسی داخلی و حتی جهانی خاصی علیه ترکیه ایجاد می‌کند.
رهایی از بحران پناهجویان سوری و انتقال بحران به خارج از ترکیه
جلوگیری از نفوذ برخی از افراد در قالب پناهجو به ترکیه و همچنین ناتوانی از اسکان و تامین امکانات حیاتی و بهداشتی برای پناهجویان سوری یکی دیگر از دلایل دولت ترکیه و دلایل اصرار آن بر ایجاد منطقه حائل است.
دولت ترکیه تاکنون میلیونها دلار جهت فراهم ساختن امکانات برای پناهجویان سوری صرف کرده است و از دولتهای غربی و سازمان ملل متحد انتقاد می کند که کمکهای نقدی‌شان برای رسیدگی به پناهجویان کافی نبوده است.
دولت ترکیه می‌گوید قریب به دو میلیون پناهجو را در خاک خود اسکان داده و چنانچه منطقه حائل با تصویب سازمان ملل شکل عینی بیابد، خواهد توانست هم از زیر بار این هزینه و مسئولیت رهایی یابد و هم اینکه راه تجارت و صادرات مواد مورد نیاز برای ساکنان این منطقه نیز فراهم شود و سودی عاید خود کند.
در صورتی که ترکیه بدون در نظر گرفتن اراده بین المللی و بدون مشارکت سازمان ملل متحد و با نادیده گرفتن هنجارهای سیاسی و بین المللی دست به ایجاد منطقه حائل بزند، با واکنشهای منطقه‌ای و جهانی مواجه خواهد شد.
چنانچه نقشه منطقه حائل مورد نظر ترکیه که از سه سال و نیم پیش تاکنون، حساسترین و بحرانی ترین منطقه سوریه بوده، تحقق یابد، در ادبیات سیاسی به معنای اشغال تلقی خواهد شد و به نوعی، اقدامی عملی برای تجزیه خاک کشوری دارای حق حاکمیت ملی و عضو سازمان ملل خواهد بود.
